Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae


X–XIII вв. | XIV в. | XV в.

1387.[II.20], ipso die Cinerum. Вильно. Король Польши, верховный князь литовский Владислав (Ягайло) жалует ряд прав и вольностей рыцарям и боярам Литвы, которые приняли католичество: им разрешено беспрепятственно распоряжаться своим имуществом; в каждой каштелянии или каждом повете по польскому образцу назначены судья и юстициарий для исполнения судебных приговоров; католической шляхте разрешено свободно выдавать дочерей и родственниц замуж; регламентированы вопросы наследования имущества вдовами; католическая шляхта освобождается от государственных работ, за исключением строительства или ремонта замков; шляхта за свои средства обязана участвовать в военных походах, а все взрослые мужчины участвуют в преследовании врага, которое по-народному называют "погоней".

Оригинал: неизвестен.
Копия 1. Сборник привилеев, составленный в 1541 г. по приказу королевы Боны Сфорца.
Копия 2 (по копии 1). РГАДА. Ф. 389 ("Литовская Метрика"). Оп. 1. Кн. 25 (25-я книга записей), л. 1-2 об. Книга переписана в 1598 г.
Копия 3 (по копии 2). AGAD. Tak zwana Metryka Litewska, ML 203. Список сделан в 80-х гг. XVIII в. по приказу А. Нарушевича.

Основные публикации: Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529. Tudzież rozprawy sejmowe o tychże prawach od roku 1544 do roku 1563. Poznań, 1841. S. 1-2 (по копии 3, с некоторыми неточностями); Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах. Т. 1. IX-XVIII ст. / Склалі В.К. Шчарбакоў, К.І. Кернажыцкі, Д.І. Даўгяла. Менск, 1936. С. 210-211 (перевод на белорусский язык); Lietuvos TSR istorijos šaltiniai. T. 1. Vilnius, 1955. P. 57, № 80 (перевод на литовский язык); Белоруссия в эпоху феодализма. Т. 1. С древнейших времен до середины XVII века. Мн., 1959. С. 101-102, № 34 (перевод на русский язык); Хрестоматия по истории Белоруссии. С древнейших времен до 1917 г. / Сост. А.П. Игнатенко, В.Н. Сидорцов. Мн., 1977. С. 24-25, № 3 (перевод на русский язык); Уния в документах. Мн., 1997. № 2. С. 64-68 (перевод на русский язык); Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 25 (1387-1546): Užrašymų knyga 25 / Parengė D. Antanavičius ir A. Baliulis. Vilnius, 1998. P. 35-37, № 1 (по копии 2); Прывілей 1387 г. / Пер. з лац. А.У. Ліцкевіч // Вялікае княства Літоўскае. Энцыклапедыя. Т. 3. Дадатак: А-Я. Мн., 2010. С. 426-427.

Переводы документа на белорусский и русский язык, опубликованные в 1936 и 1959 гг. и переиздававшиеся в последующем, были сделаны по первой не вполне исправной публикации 1841 г., поэтому они требуют некоторых корректив, особенно в той части, которая касается прав вдов. Электронная версия сделана по изданию Д. Антонавичюса и А. Балюлиса с выборочной проверкой по микрофильму 25-й книги записей ЛМ (проверено правильное ducendum против ошибочного dotandum, как в публикации 1841 г.). Перевод с латыни мой, специально для сайта (потом был опубликован в 3-м томе энциклопедии "ВКЛ").

Дата: в 1387 г. пепельная среда (день пепла) приходилась на 20 февраля.

      Privilegium regis Wladislai super certis libertatibus concessis incolis Magni Ducatus Lithuaniae ad instar libertatum Regni Poloniae, ubi iudices in districtibus deputantur et conceduntur.

      In nomine Domini. Amen. AD PERPETUAM REI MEMORIAM.
      Nos, Wladislaus, Dei gratia rex Poloniae Lithuaniaeque dux supremus et haeres Russiae etc., ad cunctorum notitiam, quibus expedit, praesentia volumus pervenire, quod sollicita et pia ratione debite perpendentes syncerę dilectionis pium atque liberum affectum, quem gens nostra Lithuanica ad baptismi necnon ad ortodoxae ac catholicae fidei susceptionem habere dinoscitur et gestare, hunc ipsius affectum salubrem monumento commemoratorum iurium ac libertatum munificentiis et donationibus volentes piissime promovere, ad augmentum sanctae fidei atque religionis catholicae roboris firmitatem universis et singulis Lithuanis armigeris sive boiaris nostrae ditioni, ac signanter illustris principis domini Skirgayłonis, ducis Lithuaniae et [л. 2] domini Trocensis et Polocensis etc., subditis, baptisatis et baptisari volentibus damus et concedimus libertates et iura, quae sequuntur infra, temporibus perpetuis duraturas.
      Ut videlicet quilibet armiger sive boiarin fidem assumens catholicam et ipsius haeredes ac successores legittimi castra, districtus, villas atque domos ac omnia, quae ex successione paterna possidet, habendi, tenendi, possidendi, vendendi, alienandi, permutandi, dandi, donandi et in usus suos beneplacitos proprios et voluntarios libere convertendi habeat et habeant liberam et omnimodam facultatem, ut iuribus similibus utantur et fruantur, quibus et caeteri nobiles in terris aliis Regni nostri Poloniae potiuntur, ne videantur in iuribus dispares, quos eidem Coronae subiectos fecit unum.
      Volumus etiam, quod in castellania et districtu quibuslibet aut territorio unus iudex, qui causas quaerulantium audiat, paenas iudiciarias tollat more et iure conformibus aliorum iudicum terrarum et districtuum iudiciis Regni nostri Poloniae praesidentium, et unus iusticiarius, qui debitum exequatur iustitiae, constituantur et praeficiantur.
      Concedimus etiam et donamus eisdem armigeris plenam et omnimodam potestatem, ut natas ipsorum, [с. 36] neptes et quaslibet faemellas in confinitate ipsis iunctas maritis tradant libere et viduas, ritum in talibus catholicum observantes.
      Cum autem natam, neptem vel cognatam alicuius eorundem armigerorum post obitum sui mariti relictam seu viduam fieri contingerit, illam in bonis seu possessionibus mariti sui manere volumus, quamdiu videlicet in toro permanserit viduali. Quae si ad secundas nuptias convolare voluerit, ipsa marito, quem elegerit ducendum, tradetur, bonis et possessionibus huiusmodi circa pueros, si fuerint, si vero non, extunc circa proximiores eiusdem sui prioris mariti derelictis, prout et caeterae mulieres [л. 2 об.] viduae in aliis terris Regni nostri maritantur.
      Nolumus insuper praefatos armigeros ad aliquos nostros vel nostrorum successorum labores astrictos fore, nisi dum ad castri novi constructionem tota terra Lithuanica vocarentur, extunc quivis ad faciendum laborem pro constructione aut reformatione castri antiqui sit astrictus. Ad expeditionem autem, dum incubuerit, iuxta vetustam consuetudinem transitum teneantur facere damnis propriis et expensis.
      Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod pogonia  vulgo dicitur, non solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo arma bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.
      Omnis autem, qui sanctam fidem catholicam assumens ab ea damnabiliter recesserit vel ipsam assumere renuerit, nullis paenitus iuribus gaudeat suprascriptis.
      Harum, quibus sigillum nostrum appensum est, testimonio literarum.
      Actum Vilnae, ipso die Cinerum, anno Domini Mo CCCo LXXXVIIo.
      Praesentibus inclitis principibus Skirgalone Trocensi, Vitoldo Hrodnensi, Coributh Nowogrodensi, Cazimiro vel Corigalo Mscislaviensi, Alexandro vel Vigunth Kiernoviensi Lithuanis, Conrado Olesnicensi, Ioanne et Semovito Masoviensibus ducibus ac strenuis veris Barthussio de Vissenburg, palatino Poznaniensi, Cristino, castellano Sandocensi, Volodcone, pincerna Cracoviensi, Nicolao, castellano Visliciensi, marschalco curiae nostrae, Spithkone, succamerario Cracoviensi, Clemente, castellano Radomiensi, Jacusio de Medroydz [sic], vexillifero, et Thomka, [sub]pincerna1 Cracoviensi, et aliis [с. 37] multis viris, fidelibus fidedignis.
      Scriptum per Andream Ioannis. Datum per manus honorabilis viri domini Zaklice, praepositi Sandomiriensis et cancellarii, Clementis de Moscorzow, vicecancellarii aulae nostrae celsitudinis.

      Прывілей караля Уладзіслава, што датычыцца пэўных вольнасцей, нададзеных жыхарам Вялікага княства Літоўскага па ўзору вольнасцей Каралеўства Польскага, дзе ўстанаўліваюцца і ўводзяцца суддзі ў рэгіёнах.

      У імя Гасподне. Амінь. Для вечнай памяці.
      Мы, Уладзіслаў, з ласкі Божай кароль Польшчы і найвышэйшы князь Літвы і наследнік Русі і г. д., жадаем давесці да ведама ўсіх, каму належыць, што, ўзважыўшы чуткім і добрасумленным роздумам набожную і вольную прыязнасць шчырай любві, якую наш народ літоўскі выяўляе да прыняцця хрышчэння ды артадаксальнай і каталіцкай веры, і жадаючы гэту прыязнасць наданнямі і дараваннямі правоў і вольнасцей набожнейшым чынам пашырыць, для прымнажэння святой веры і ўзмацнення трываласці каталіцкай рэлігіі, усім і кожнаму літвінам, якія носяць зброю, альбо баярам, што знаходзяцца пад нашай уладай, а асабліва светлага князя пана Скіргайлы, князя Літоўскага і пана Трокскага і Полацкага і г. д., падданым, хрышчаным і жадаючым хрысціцца, даем і ўстанаўліваем вольнасці і правы ніжэй апісаныя, якія будуць заставацца ў моцы на вечныя часы.
       А менавіта кожны чалавек, хто носіць зброю, альбо баярын, што прымае каталіцтва, і яго законныя наследнікі і пераемнікі маюць права вольна і ўсяляк, як толькі можна, мець, трымаць, валодаць, прадаваць, адчужаць, абменьваць, перадаваць, дарыць і ў сваім уласным нязмушаным дабрачынным карыстанні вольна распараджацца замкамі, рэгіёнамі, маёнткамі, дамамі і ўсім, чым валодаюць па праву пераемства за бацькам, каб яны карысталіся і цешыліся тымі ж правамі, што іншыя нобілі ў іншых землях нашага Каралеўства Польскага, каб не бачылася няроўнасць у правах паміж тымі, каго аб'яднала падданства адной і той жа Кароне.
      Жадаем, каб у любой кашталяніі і рэгіёне альбо тэрыторыі былі б устаноўлены і пастаўлены адзін суддзя, які б слухаў справы скаржнікаў, выносіў бы судовыя выракі паводле вызначанага звычаю і права, як у іншых судовых землях і рэгіёнах, дзе засядаюць суддзі нашага Каралеўства Польскага, і адзін юстыцыярый, які б належным чынам выконваў судовыя рашэнні.
      Устанаўліваем і надаем тым жа людзям, хто носіць зброю, поўную і ўсямерную магчымасць вольна выдаваць замуж сваіх дачок, унучак [варыянт: пляменніц] і любых дзяўчынак, звязаных з імі сваяцтвам, а таксама ўдоваў, захоўваючы адносна такіх каталіцкі абрад.
      Калі ж дачка, унучка альбо якая-небудзь сваячка тых жа людзей, якія носяць зброю, застанецца ўдавой пасля смерці свайго мужа, тую жадаем пакінуць у валоданні маёмасцю альбо ўладаннямі яе мужа на працягу таго часу, пакуль будзе захоўваць удаўство. Калі ж каторая захоча паўторна выйсці замуж, то сама пераходзіць да мужа, якога выбярэ, а маёмасць і ўладанні адыходзяць да дзяцей, калі яны ёсць, а калі няма, то да бліжэйшых сваякоў яе папярэдняга мужа, таксама ж, як і іншыя жанчыны-удовы выходзяць замуж у іншых землях нашага каралеўства.
      Не жадаем, звыш таго, вышэй згаданых людзей, хто носіць зброю, абавязваць да выканання нашых альбо нашых пераемнікаў прац, за выключэннем выпадкаў, калі ўся Літоўская зямля заклікаецца да будавання новага замка: тады кожны чалавек будзе абавязаны выконваць працы па будаўніцтву альбо ўзнаўленню старога замка. У паходзе ж, пакуль ён будзе працягвацца, згодна са старажытным звычаем пераход абавязаны рабіць за свой кошт і сродкі.
      Калі будзе патрэба праследаваць якіх бы там ні было ворагаў, непрыяцеляў і самой зямлі нашай Літоўскай уцекачоў, то для праследавання такім спосабам, які традыцыйна завецца "пагоняй", абавязаны выступаць не толькі людзі, хто носіць зброю, але і кожны мужчына, у якіх бы абставінах ці становішчы ён ні знаходзіўся, толькі б мог насіць ваенную зброю.
      Усялякі ж, хто, прыняўшы святую каталіцкую веру, ад яе праклятым чынам адступіцца, альбо адмовіцца яе прыняць, няхай не будзе ў поўнай меры цешыцца вышэй апісанымі правамі.
      У пасведчанне гэтага дакумента падвешана наша пячатка.
      Прынята ў Вільні, у сам дзень попелаў, у год Гасподні 1387.
      У прысутнасці славутых князёў: Скіргайлы трокскага, Вітаўта гарадзенскага, Карыбута наваградскага, Казіміра альбо Карыгайлы мсціслаўскага, Аляксандра альбо Вігунта кернаўскага - літвінаў; Конрада алясніцкага, Яна і Земавіта мазавецкіх князёў, і шляхетных мужоў: Барташа з Вісенбурга, ваяводы пазнанскага; Крысціна, кашталяна сандоцкага; Валодкі, чашніка кракаўскага; Мікалая, кашталяна вісліцкага, маршалка нашага двара; Спыткі, падкаморыя кракаўскага; Клемента, кашталяна радамскага; Якуша з Нядзведзя, харунжага; і Томкі, падчашага кракаўскага; і іншых многіх мужоў, вартых даверу.
      Запісана Андрэем, сынам Яна. Дадзена праз рукі шляхетнага мужа пана Заклікі, прэпазіта сандамірскага і канцлера; Клемента з Маскожува, падканцлера двара нашай вялікасці.

О.Л. Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae; starbel.by/dok/d040.htm, 2009.XII.16.