Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae


X–XIII вв. | XIV в. | XV в.

1433.[III.22], Dominica Laetare. Витебск. Князья и бояре земель Литовской Руси Ярослав Лынгвенович; Андрей Михайлович; Иван Семенович; киевский воевода Михаил Иванович; смоленский староста Иван Путята Семенович; Андрей Дмитриевич; Володко Давыдович; подольский староста Федор Несвизский; Ивашко Монивидович; бельский староста Юрша Иванович; мезенский староста Григорий Протасьев; Георгий Бутрим; витебский староста Михаил Георгиевич; полоцкий староста (?) Василий Дмитриевич; маршалок Георгий Федкович и смоленский маршалок Александр сообщают Базельскому собору, что князь Болеслав Свидригайло является законно избранным великим князем литовским после смерти Витовта; пишут об обидах, которые наносил Свидригайлу князь Сигизмунд Кейстутович.

Оригинал: неизвестен.
Копия 1. Национальная библиотека в Париже. Ms. Lat. 15626, f. 166v - 167 (сигнатура указана в издании Bullarium-5).

Основные публикации: Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium amplissima collectio. T. 8. Complectens varia concilia, episcoporum statuta synodalia cum amplissima collectione actorum ad consilium Basileense pertinentium et duplici historia consilii Tridentini / Prodiit nunc primum studio et opera domini Edmundi Martene, et domini Ursini Durand, presbyterorum et monachorum Benedictinorum e Congregatione S. Mauri. Parisiis, 1733. Стлб. 575-577 (с пометой: Ex ms. Aquicinct[ensi], то есть по рукописи, которая происходила из Аншенского аббатства на северо-востоке Франции; дата предложена: Anno 1433, 26 Martii); Bullarium Poloniae litteras apostolicas aliaque monumenta Poloniae Vaticana continens. Vol. 5. 1431-1449 / Ed. I. Sułkowska-Kuraś et S. Kuraś. Romae, 1995. P. 250-251, nr. 1361.

Дата: в тексте документ датирован днем "Dominica Laetare", то есть четвертым воскресеньем Великого поста. Как отметили первые публикаторы документа (1733), в 1433 г. этот день приходился на 26 марта ("Scilicet Dominica quarta in quadragesima, quae illo anno in diem Martii 26. incidebat"). Но это ошибка, поскольку в 1433 г. Великий пост начинался 23 февраля, следовательно, его четвертое воскресенье соответствует 22 марта.

По изданию 1733 г. (Veterum scriptorum... collectio)

      Sacrosanctae generali synodo Basileensi in Spiritu-sancto legitime congregatae universalem ecclesiam repraesentanti, nos principes, nobiles, boiari, militares, civitates & oppidani terrarum Russiae, post obedientiam & reverentiam humillimas, tenore praesentium significamus, quod temporibus praeteritis eramus subditi domini ducis Witardi principis catholici: una cum ducatu Lithwaniae, & duce Witardo sublato de medio, de consilio & assensu illustrissimi principis & domini, domini Wadislai regis Poloniae etc. & nobilium & illustrium ducatus Lithwaniae & terrae Saginagitarum, concorditer elegimus illustrem ducem Boleslaum, alias Swidrigal in ducem magnum, verum heredem & dominum nostrum, & juramentis firmatis, pro tali ipsum reputavimus, & promisimus tenere & reputare.
       Et licet dux Sigismundus personaliter juraverit, & fecerit homagium praedicto magno duci Swidrigal, nihilominus ad subornationem dolosam dicti regis Poloniae, per tradimentum idem dux Sigismundus conatus est verum dominum nostrum interficere & exheredare, nisi, Deo volente, per fugam evasisset, & dominam & uxorem ducissam cum puellis & tota curia sua captivavit, omnibus rebus spoliavit, & quod deterius est, in derogationem honoris feminei sexus vestibus ducalibus denudavit; in capellanos & clericos tam ducis magni, quam dominae ducissae, manus violentas injecit, more paganorum turpiter trucidavit, & adhuc hodie haec domina cum [стлб. 576] omnibus curialibus & certis filiis & filiabus nostris utriusque sexus in diris carceribus inhoneste detinentur & tractantur, & in his personis, & per hoc tradimentum abominabile & absurdum, tantas inhumanitates inauditas in partibus istis commiserunt, ut nec pagani, nec Sarraceni, aut alii quicumque infideles similes injurias aut inhumanitates committere consuevere.
      Verum, reverendissimi patres, multi nobiles, & alii Deum timentes, & hujusmodi scelera abhorrentes, de Lithwania, relictis uxoribus, filiis & filiabus, ad exilia potius, quam sufferre suprascripta, se transtulerunt. Intelleximus etiam quod forsitan praedictus dux Sigismundus litteris & etiam oratoribus vel nunciis suis coram summo pontifice ecclesiae Romanae, & serenissimo Romanorum rege, & aliis principibus non cessat illustrem ducem & dominum Swidrigal infamare, ipsum a fide catholica & a sancta Romana ecclesia recessisse, quod minime verum est, immo praesentibus fatemur nos ante tempora jurasse, & ita velle observare, numquam habere dominum, nec obedire, nisi esset verus catholicus & fidei ecclesiae Romanae, & secundum juramenta & homagia nostra domino nostro duci magna facta, volumus sibi servire & obedire, & agnita ipsius justitia, & rebus & corporibus pro persona & justitia ipsius offerimus nos pugnaturos, bonis nostris in hoc minime parcentes, & adepto salvo conductu a Polonis, in quem tamen minime confidimus, cum saepius visum est, nedum salvos conductus, sed & juramenta Polonorum per ipsos violata. Nihilominus si possit haberi salvus conductus per terras & loca aliorum principum & dominiorum, ad hoc sacrum concilium parati sumus pro justitia domini nostri consequenda venire, & hujus sacri concilii determinationi stare, & Deum deprecamur ex corde optantes, quod seniores fidei nostrae, quae est de ritu Graecorum, et fide ecclesiae Romanae, vobiscum concordant, quo facto, & nos parati sumus stare & obedire concordatis.
      In cujus rei testimonium & evidentiam pleniorem nos duces Javaslaus Lengewenitiz nepos regis Poloniae & ducis Swidrigal, Andreas Nichalawitiz etiam nepos regis Poloniae & magni ducis Swidrigal Iwan Senianowitz, Michel Iwanowitiz, Wayerwoda in Lya1. Iwan Pucaca Semanowitiz capitaneus Svialentzky, Andre Dymitrewitiz, Wolodiko Saroydawitiz, Fedor Nesedwitzky capitaneus Podoliae, & domini Iwasko Monivvodovvityz, Jurscha Ivvanovvitiz capitaneus in Brensky, Rehori Prothasi capitaneus in Mezensky, Georgius Butryus, Michael Geordovvitiz capitaneus in Witersky, Wayssily, Dowgor, Dymytrchevvitiz, Polotzky, Georgius Podkovvitiz marschalchus, & Alexander marschalchus Sinalentzky sigilla nostra praesentibus [стлб. 577] fecimus subappendi.
      Datum Vitebsky Dominica Laetare anno Domine MCCCCXXXIII.

1 Правдоподобно, в копии искажено слово "Kyow", тогда речь идет о киевском воеводе Михаиле Ивановиче Гольшанском. Благодарю А. Ф. Брыля, указавшего мне на эту возможность и предоставившего публикацию документа в Bullarium-5.

По изданию 1995 г. (Bullarium-5)

      Littera patens magni ducis Boleslai alias Swidrigal ducis Lithuaniae et procerum eiusdem ducatus cum sigillis 16, missa Concilio et lecta in congregatione generali die Martis 16 Iunii 1433.
      Sacrosancto generali Synodo Basiliensi... Nos principes, nobiles, boyari, militares, civitates et oppidani terrarum Russiae, post obedientiam et reverentiam humillimas tenore praesentium significamus, quod temporibus praeteritis eramus subditi d. ducis Witavdi principis catholici una cum ducatu Lithuaniae. Et duce Witavdo sublato de medio, de consilio et assensu illustrissimi principis et domini, d. Wladislai regis Poloniae etc. et nobilium et illustrium ducatus Lithwaniae et terrae Samagittarum, concorditer elegimus illustrem ducem Boleslaum alias Swidrigal in ducem magnum, verum haeredem et d. nostrum, et iuramentis firmatis pro tali ipsum reputavimus et promisimus tenere et reputare.
       Et licet dux Sigismundus personaliter iuraverit et [p. 251] fecerit homagium praedicto magno duce Swidrigal, nihilominus ad subordinationem dolosam dicti regis Poloniae per tradimentum idem dux Sigismundus conatus est verum dominum nostrum interficere et exhaereditare, nisi Deo volente per fugam evasisset et dominam et uxorem, ducissam cum puellis et tota curia sua captivavit, omnibus rebus spoliavit, et quod deterius est, in derogatione, honoris feminei sexus vestibus ducalibus denudavit. In capellanos clericos tam ducis magni, quam d. ducissae, manus violentas iniecit, more paganorum turpiter trucidavit. Et hodie haec domina cum omnibus curialibus et certis filiis et filiabus nostris utriusque sexus in diris carceribus inhoneste detinetur et tractaretur. Et in his personis et per hoc tradimentum abhorribile et absurdum tantas inhumanitates inauditas in partibus istis commiserunt. Nec pagani, seu Saraceni, aut alii quicumque infideles similes iniurias, aut inhumanitates committere consueve(runt).
      Verum, reverendissimi patres, multi nobiles et alii Deum timentes et humana scelera abhorrentes de Lithuania relictis uxoribus, filiis et filiabus ad exilia potius quam misere suscepta se transtulerunt. Intelleximus enim, quod forsitan praedictus dux Sigismundus litteris et etiam oratoribus, vel nuntiis suis coram summo pontifice Ecclesiae Romanae et serenissimo Romanorum rege et aliis principibus non cessat illustrem ducem et d. nostrum Swidrigal infamare ipsum a Fide Catholica et a s. Romana Eccl. recessisse, quod minime verum est. Primo praesentibus fatemur nos ante tempora iurasse et ita velle conservare nunquam habere dominum, nec obedire, nisi esset verus catholicus et fidei Eccl. Romanae. Et secundum iuramenta et homagia nostra d. nostro duci magno facta volumus sibi servire et obedire. Et agnita ipsius iustitia et rebus et corporibus pro persona et iustitia ipsius offerimus nos pugnaturos bonis nostris in hoc minime parcentes et adepto salvo conductu a Polonia, in quem tamen minime confidimus, cum saepius visum est nedum salvus conductus, sed et iura(men)ta Polonorum per ipsos violata. Nihilominus, si possit h(ab)eri salvus conductus per terras et loca aliorum principum et dominorum ad hoc s. Concilium, parati sumus pro iustitia d. nostri consequenda venire et hujus s. Concilii determinationi stare. Et Deum deprecamur ex corde optan(tes), quod seniores fidei nostrae, quae est de ritu Graecorum, ad hoc s. Consilium citentur et veniant et de fide, vel ritu Graecorum et fide Eccl. Romanae vobiscum concordant, quo facto et nos parati sumus stare et obedire concordatis.
      In cujus rei testimonium et evidentiam pleniorem nos duces Jaruslaus Lengeleuicz, nepos regis Poloniae et ducis Swidrigal, Andreas Michalowicz, etiam nepos regis Poloniae et magni ducis Swidrigal, Iwan Smanowicz, Michael Iwanowicz wayewoda in Kisa [sic], Iwan Puciaca Smanowicz capitaneus Smalenczky, Andre(j) Dymitrewicz, Wolodyko Dawydawicz, Fedor Neszwyczky capitaneus Podolyae et d. Jwasko Moniwodowicz, Yurscha Iwanowicz capitaneus in Bielsky, Jehori Prothasi capitaneus in Misensky, Georgius Butrym, Michael Geordowicz capitaneus in Witesbky, Wayssily Dowyor Dymytriehwicz Poloczky, Georgius P(h)edkowicz marschalk(us) et Alexander marschalcus Smalenczky, sigilla nostra praesentibus fecimus subappendi.
      Datum Vitebsky, dominica Laetare anno Domine D. Mo CCCo XXXo [IIIo].

О.Л. Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae; starbel.by/dok/d057.htm, 2010.II.26, 2010.III.19, 2018.VII.01.