Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae


X–XIII вв. | XIV в. | XV в.

1374.II [или XI].07, w dzień S. Jana Krzciciela. Каменецкий замок. Князь и господарь Подольской земли Юрий Кориатович со своим братом князем Александром жалует мещанам Каменца (Подольского) освобождение от налогов на 20 лет (или на 24 года) и 200 (или 204) лана земли.

Оригинал в XVI в. находился в городском архиве Каменца-Подольского. Это была грамота на руском (западнорусском) языке. Запись о документе, как установил Н. В. Молчановский, сохранилась в книге люстраций Теребовльского замка под 1564 г.: "Rayce i mieszczanie Kamienieccy prava Maydeburskiego ukazali przywileie niebożczyka krola Zygmunta, ktory raczył inkorporować miastu Kamienieckiemu wieś Kormilczo, a iż też innemi listy ukazali, że ta wieś starodawna była do woytowstwa Kamienieckiego, ktorego woytowstwa oni są wespułek z tą wsia possessormi, prosząc aby io wedle dawney possessyey swey inkorporacyi miastu trzymac mogli, tale jako iest ta wieś wyjęta od posługi woienney i od jurysdykcyi ziemskiey i od wszelakich podatkow... Ciż ukazali list stary Ruski Iuriego Kmietowicza [sic] kniazia Podolskiego i brata jego kniazia Alexandra, na zasadzenie miasta Komienieckiego, tysiącznego trzechsetnego siedmdziesiątego czwartego, dobry list stary quatenus in usu" (бывший Киевский центральный архив, № 4562, л. 690–690 об. – см.: Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле до 1434 года. [Б/м], 1885. С. 206). Нынешнее местонахождение оригинала неизвестно.

Копия 1 (перевод на польский язык; февральский вариант). AGAD. Tzw ML. IVB17. "Transumpta literarum Palatinatus Podoliae in conventu Regni generali anno 1564 Varsaviae celebrata per incolas ejusdem Palatinatus productarum". Л. 44.
Копия 2 (февральский вариант). Экстракт из Коронной Метрики, выданный королем Польши, в.к.л. Станиславом Августом (Варшава, 1780.XI.18). В XIX в. сохранялся в городском архиве Каменца-Подольского.
Копия 3 (ноябрьский вариант). По данным А. Пшездецкого (1841), эта копия была записана в каких-то "книгах князей Кориатовичей", которые сохранялись в то время в Каменецком магистрате.
Копия 4 (февральский и ноябрьский варианты). Научная библиотека АН Украины имени В. Стефаника во Львове. Отд. рукописей, ф. Чаловского, 2250/ІІІ, сборник конца XVIII в. "Zbiór przywilejów miastu Kamieńcowi służących", л. 2-3 (данные Н. Петрова). По данным А. Юречко, рукопись имеет сигнатуру Ossol. 2250/III. По данным Я. Куртыки, сигнатура: ф. 141, 2250 III, с. 3-4 (л. 2-2 об.).

Основные публикации и литература: Przezdziecki A. Podole, Wołyń i Ukraina. Obrazy miejsc i czasów. T. 1. Wilno, 1841. S. 140-144 (по копиям 2 и 3); Сементовский А. Каменец-Подольский. СПб., 1862. С. 41-42 (по изданию А. Пшездецкого); Синицкий Д. Каменецкий Свято-Троицкий первоклассный монастырь. Каменец-Подольский, 1868. С. 54-56 (по неизвестной копии); Молчановский Н. Очерк известий о Подольской земле до 1434 года. [Б/м], 1885. С. 206-209 (по изданию А. Пшездецкого); Грушевський М. Матеріали до історії суспільно-політичних і економічних відносин західньої України. Ч. 1. Львів, 1906. С. 2-3, № 2 (по копии 1); Сіцінський Ю. Поділля під владою Литви / Упоряд. Д. Ващук, М. Мошак. Кам'янець-Подільский, 2009. С. 18-24 (по изданию Н. Молчановского); Jureczko A. Dokument lokacyjny Kamieńca Podolskiego // Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu. T. 1. Kraków, 2000. S. 61–66; Kurtyka J. Repertorium Podolskie. Dokumenty do 1430 roku // Kurtyka J. Podole w czasach jagiellońskich. Studia i materiały. Kraków, 2011. S. 325-328, nr. 9a, 9b; Петров М.Б. Кам’янець-Подільський – політико-адміністративний, оборонний, містобудівний, економічний центр Подільської землі у складі Великого князівства Литовського (60–90-і роки XIV ст.) // Ukraina Lithuanica: студії з історії Великого князівства Литовського / НАН України. Інститут історії України. Т. 1. К., 2009. С. 121-133. - Электронная версия февральского варианта сделана по изданию М. Грушевского, ноябрьского варианта - по изданиям А. Пшездецкого, Н. Молчановского и А. Юречко. Данные о копиях приводятся по предыдущим публикациям.

В обоих вариантах текста даты искажены. Неточной является и дата 7 февраля, и дата 7 ноября, поскольку день Иоанна Крестителя приходится на 24 июня. Существует также мнение, что оригинал грамоты был выдан 7 января 1374 г., когда праздновался Собор Предтечи и Крестителя Господня Иоанна (Степанков В.С. До проблеми датування отримання Кам'янцем-Подільским Магдебурзького права // Самоврядування у Кам'янці-Подільскому: історія та сучасність. Збірник наукових повідомлень за підсумками круглого столу. Кам'янець-Подільский, 2014. С. 3–5).

Текст, датированный февралем 1374 г.

      Jurego Kuriatowicza kniazia podolskiego y brata iego kniazia Alexandra.
       Ktho na then list weizrzi, yzessmy prziszwaly k szobie mieszczani do Camienieczkiego miasta a daliszmi wolią na 20 liath, a dwiesczie lanow daliszmy ku miastu, a miedzi Muxą y Bahawiczą od Tarnawskiey drogi lasz od Korowi ziemię, the asz do Dniestru daliszmy k miastu tham ym lany wimierzicz. Y daliszmy rzeki brzeg Niestra od vsczia Muxe asz do vsczia Bahawicze.
      A yeszcze krom thego dalisymy k miastu pastwi wigon od mieiskiei krinycze do Muxe, a Muxa dolem do xiezich niw.
      A kiedi wolią wissiędzą miesczanie, maia dawacz od lanow po 20 grossi szirokich plathu.
      A sządzicz szie ym przed swem prawem, przed swemi raiczamy, a woiewodzie nie trzeba szie w tho wstępowacz nicz.
      Y iesli bendzie ktori boyarzin albo słuzebnik knazi albo ziemianin uczini ktorą wine w miesczie, y z tei winy dostoien bendzie smierczi, mieszczanow [sic] nye karzacz go w ksiązecze karanie na zamek, niechaize szam knyasz karze swoie lyudzie.
      Iesli bendzie knyasz, ziemianin albo dworzanin miecz bendą sząd z miesczaninem, tedi sandzicz woiewodzie z wojthem. Bendzie li winowath kniasz, dworzanin albo ziemianin, niechaize wojewoda bierze winę na kniazich liudziach, a yesli bendzie miesczanin winowath, tedi woith wine wozmie.
      A czo kolwiek win bendzie wszitkich, przeidzie woitowi trzeczia czescz winy, a dwie czesczi wini tho kniazh daie ku miastu na pomocz.
      A iatki sukienne y kramne y szewcze y chliebne, rzeznicze y laznią, tho kniasz odpuscziel k miastu: czo przeidzie kolwiek pieniedzi s tego, tho miasto nalozicz [sic] ma.
      Mieszczanom mocznicz miasto dlia szebie. Iesli bi miesczanie nye chcziely budowacz miasta themi pieniedzmi, thedi thei pieniadze od miesczan zasz maia bicz dane kniazowi w skarb.
      A czo kolwiek szie stanie po grzechu, czego Boze nie dai, asz ktori czlowiek Bozim przepusczeniem umrze y z domem wszistek y s zoną, woithovi y miesczanom dzierzecz then dom rock y szescz niedziel, a nycz s tego domu nie russacz, asz sie naidzie przyrodni iakys iego plemienia. Za then rok y za szescz niedziel yesli szie nie naydzie nikt iego pokolienia, thedi then dom dacz kniazu: tho na yego woly bendzie, kogo zechcze, thego w then dom possadzi.
      A wissiedzawszi wolia 20 lath, miesczanie maią dawacz plath. A woith y miesczanie maią mnye, kniazu, sprziyacz i bicz sprawiedliwemi y wiernemy, a z woiewodą y z boiari, y z dworzani bicz s nimi wespol prze zlim y przi dobrim, y maią bicz pomoczniczi y vczinkiem, y slowem, y prziyaznia, y mocą, y radą besz wszeliakiei chitrosczi.
      Piszan then list na zamku w Camienczu 1374 od Bozego Narodzenia miessiacza luthego 7 dnia w dzien S. Jana Krcziczielia.
      Jacobus Chaczinski consul Camenecensis accepit litteras superius scriptas.

Текст, датированный ноябрем 1374 г.

      W imie Ojca i Syna i Ducha Swiętego Amen. Mi, kniaź Jorgiey Kuriatowicz, Bożą miłością kniaź y hospodar Podolskiey ziemie, z bratem swoim, kniaziem Alexandrem, czyniemy wiadomo swoim listem, y to będzie wiadomo każdemu dobremu kto na ten list popatrzy, ześmy 1- przyzwali k sobie mieszczany do Camienieczkiego miasta, a daliśmy wolą na 24 lat, a 204 łanów daliśmy ku miastu, a między Muxą y Bohowiczą od Tarnawskiej drogi lasz od Korowi ziemie, the asz do Dniestru daliśmy k miastu tam im łany niemierząc [sic]. -1 I daliśmy rzeki brzeg Nistru od ujścia Muxe aż do ujścia Bokowice.
      A jeszcze krom tego daliśmy k miastu pastwy wygon od miejskiej krynice do Muxe, a Muxa dołem do xięzich win.
      A kiedy wolą wysiedzą mieszczanie, mają dawać od łanów po dwadzieścia groszy szerokich płatu.
      A sądzić się im przed swem prawem, przed swemi raicami, a wojewodzie nie trzeba się w to wstępować nic.
      Jeśli będzie który bojarzin albo służebnik kniazi albo ziemianin uczyni którą winę w mieście, y z tej winy dostoien będzie śmierci mieszczanow, niekarząc go w książęce karanie na zamek, niechajże sam kniaź karże swoie ludzie.
      Jeśli będzie kniasz ziemianin albo dworzanin mieć będą sąd z mieszczaninem, tedy sądzić wojewodzie z wójtem; i będzieli winował kniasz dworzanin albo ziemianin, niechajże wojewoda bierze winę na kniazich ludziach, a jeśli będzie mieszczanin winował, tedy wójt winę wezmie.
      A cokolwiek win będzie wszitkich, przyidzie woitowi trzecia część winy, a dwie części winy to kniaź daie ku miastu na pomoc.
      A jatki sukienne i kramne i szewcze i chlebne, rzeznicze i łaznią, to kniaź odpuścił k miastu, co przyidzie kolwiek pieniędzy z tego, to miastu nalezeć ma.
      Mieszczanom mocnić miasto dla siebie. Jeśliby mieszczanie nie chcieli budować miasta temi pieniędzmi, tedy te pieniądze od mieszczan zaś mają być dane kniaziowi w skarb.
      A cokolwiek się stanie po grzechu, czego Boże niedai, aż który człowiek Bożym przepuszczeniem umrze i z domem wszystek i z żoną, wójtowi i mieszczanom dzierżeć ten dom rok i sześć niedziel, a nic z tego domu nie ruszać, aż się najdzie przirodni jakiś iego plemienia. Za ten rok i za sześć niedziel, jeśli się nie najdzie nikt jego pokolenia, tedy ten dom dać kniaziu, to na jego woli będzie, kogo zechce, tego w ten dom posadzi.
      A wysiedziawszy wolą 24 lat, mieszczanie mają dawać płat, a wójt i mieszczanie mają mnie, kniaziu, sprzyjać i być sprawiedliwemi i wiernemi, a z wojewodą i boiary, i z dworzany być z nami wespół przy złym i przy dobrym, i mają być pomocnicy i uczynkiem, i słowem, i przyjaźnią, i mocą, i radą bez wszelakiej chitrości.
      A na to zapisaliśmy swoi list i pieczęc zawiesili swego xięstwa. Swiadkowie na to: Kamieniecki wojewoda Ostaphy Matwy Malentowic i z bratem swoim Siemionem, Hrinko Czer[wo]nogrodzki wojewoda, Olesko Smotrycki wojewoda, Olesko Hołodowic, Wasko Kobiac.
      A pisan ten list na zamku w Kamieńcu roku 1374 po Bożym narodzeniu miesiacza nowembra siódmego dnia na świętego Jana Krzciciela. Ręko Suprona pisarza kniaziego.

1 - 1А. Юречко по копии 4 дает иное прочтение этого фрагмента: "...przywabli k sobie miasto, jatki do Kamieńca miasta, a daliśmy im za wodą na 24 lata, a łanów 200 i 4 daliśmy ku miastu, a miŽdzy Mukszą i Bukowicą, od tarnawskiego gościńca las Odkorów, a ziemię tą aż do Dniestru daliśmy ku miastu, te im łany nie mierząc..."

О.Л. Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae; starbel.by/dok/d081.htm, 2010.IX.13, 2017.II.10.